Merhaba arkadaşlar. Ne zamandır aklımdaydı böyle bir konu açmak ama bir türlü olmamıştı. Forumda eksikliği hissedildiği için de daha fazla ertelemek istemedim. Bir çok kişinin merak ettiği bir konu olduğunu biliyorum. O yüzden başlayalım lafı fazla uzatmadan. :)
Modlar
Modlar majör dizilerden elde ediliyor arkadaşlar. Blues'dan Rock'a, Heavy Metal'e her türlü müzikte kullanılabilirler. Caz müzikte çok fazla kullanılırlar. Mod konusu her gitaristin hakim olması gereken bir konu, çok önemli.
Modları nasıl elde ediyoruz, ona bir bakalım önce. Örnekleri de arızasız bir dizi olduğundan ve daha kolay anlaşılacağından C majör dizi üzerinden yapalım. C majör dizi:
C . . D . . E . . F . . G . . A . . B . . C
I . . II .. III .. IV .. V .. VI . VII . VIII . ---> Derece (Ses)
Şimdi sırasıyla modları inceleyelim:
1. Ionian: Herhangi bir majör diziyi aynen yazdığımızda bu modu elde ederiz. C majör dizisini aynen yukarıdaki şekilde yazdığımız zaman "C Ionian" modunu elde ederiz. Ionian denen mod majör dizinin ta kendisi görüldüğü üzere, modal müzikte bu isim verilmiş majör diziye.
2. Dorian: Herhangi bir majör diziyi II. derecesinden başlayarak yazdığımızda bu modu elde ediyoruz. C majör dizisini II. derecesinden başlayarak yazalım:
D E F G A B C D
İşte dorian modu. Kök ses D olduğu için "D Dorian" diyoruz. Dorian moduna ulaşmak için b3-b7 formülünü de kullanabiliriz. Yöntem şu; D majör dizisinin (D E F# G A B C# D) 3. ve 7. sesine bemol ekliyoruz. O sesler de diyezliydi zaten, bemol eklenince naturel oldular ve arızasız bir dizi elde etmiş olduk. Dorian moduna ulaşmanın en pratik yolu ise herhangi bir minör dizinin 6. sesine diyez eklemektir.
3. Phrygian: Herhangi bir majör diziyi III. derecesinden başlayarak yazdığımızda bu modu elde ediyoruz. C majör dizisini III. dereceden başlayarak yazıyoruz ve E Phrygian:
E F G A B C D E
Formülü b2-b3-b6-b7. E majör dizisinin (E F# G# A B C# D# E) 2, 3, 6 ve 7. seslerine bemol ekliyoruz. Phrygian'a Türk Müziği'nde "Kürdi" deniyor. Yukarıdaki dizi E kürdi yani. Phrygian moduna ulaşmanın en pratik yolu herhangi bir minör dizinin 2. sesine bemol eklemektir.
4. Lydian: Majör diziyi IV. derecesinden başlayarak yazdığımızda elde ederiz. C majör dizisini IV. dereceden başlayarak yazıyoruz ve F Lydian:
F G A B C D E F
Formülü #4. F majör dizisinin 4. sesine diyez ekliyoruz. Dizinin tek arızası vardı, o da 4. ses Bb'dü, diyez eklenince naturel oldu.
5. Mixolydian: Majör diziyi V. derecesinden başlayarak yazdığımızda elde ederiz. C majör dizisini V. dereceden başlayarak yazıyoruz ve G Mixolydian:
G A B C D E F G
Formülü b7.
6. Aeolian: Majör diziyi VI. derecesinden başlayarak yazdığımızda elde ederiz. C majör dizisini VI. dereceden başlayarak yazıyoruz ve A Aeolian:
A B C D E F G A
Formülü b3-b6-b7. Bu formül ile herhangi bir majör diziyi minör yapabiliyoruz. Arkadaşlar diziyi tanımışsınızdır herhalde, bildiğiniz A minör. Yani aeolian denen mod da minör dizinin ta kendisi.
7. Locrian: Majör diziyi VII. derecesinden başlayarak yazdığımızda elde ederiz. C majör dizisini VII. dereceden başlayarak yazıyoruz ve son mod B Locrian:
B C D E F G A B
Formülü b2-b3-b5-b6-b7. Bu moda ulaşmanın en pratik yolu ise herhangi bir phrygian modunun 5. sesine bemol eklemektir.
Şöyle özetleyelim:
1. C Ionian (Majör): C D E F G A B C
2. D Dorian (b3-b7): D E F G A B C D
3. E Phrygian (b2-b3-b6-b7): E F G A B C D E
4. F Lydian (#4): F G A B C D E F
5. G Mixolydian (b7): G A B C D E F G
6. A Aeolian (Minör) (b3-b6-b7): A B C D E F G A
7. B Locrian (b2-b3-b5-b6-b7): B C D E F G A B
Şimdi, yukarıda C majör dizi modlarını yazdık. Peki nasıl yaptık bunu; tamamen bu dizinin seslerini kullanarak. Sadece farklı kök sesler aldık. Şuraya varmaya çalışıyorum; C majör dizinin tüm modları C majör dizi ile aynı seslere sahip. Öyle de olmalı, aksi halde o dizinin modu olmazlardı zaten. Demek ki C majör dizisi hangi akorları alıyorsa modları da o akorları alıyor, C majör dizisinin klavyedeki pozisyonları neyse tüm modlarınınki de o. Yapmamız gereken kök sese dikkat etmek.
"Madem tüm sesler aynı, fark bunun neresinde?". Fark kök seste arkadaşlar. C majör dizi ve tüm modları aynı seslere sahipler; fakat hepsinin kök sesi farklı ve bu, dizinin verdiği hissiyatı tamamen değiştiren bir şey. Modların amacı zaten bambaşka tatlar elde etmek. Youtube'da bir A minör bir de G mixolydian solo izleyin en basitinden ve farkı kendiniz görün. Bu konuyla ilgili, "durucu ve yürüyücü sesler" kavramından da bahsetmek lazım. Bir dizinin durucu sesleri 1, 3 ve 5. sesleridir; diğer sesler yürüyücüdür. Adları üstünde; durucu sesler üzerinde daha uzun süre durabildiğiniz daha kararlı seslerdir, yürüyücü sesler ise yürümek isterler. Bir dizideki yürüyücü herhangi bir ses, çalındığında farklı bir sese bağlanmak ister; bunları bir köprü, bir geçiş notası olarak düşünmeliyiz. İşte fark burada. Modların sesleri aynı ama kök ses, durucu-yürüyücü sesler hepsinde farklı farklı ve bu da tadı değiştiriyor. Bunlar çok önemli, modların hissiyatını anlamanız konusunda da size epey yardımcı olacaklar. Durucu ve yürüyücü sesleri olması gerektiği gibi kullandığınız anda hissiyatı doğru yansıtmış olursunuz. Yanlış kullanmanız durumunda zaten farkı yaratamamış olursunuz ve çaldığınız şey minör dizi, majör dizi melodisi olmaktan öteye gidemez. Modlarla ilgili çok fazla örnek izleyin, dinleyin ki kulağınız alışsın yavaş yavaş. Ayrıca modlarla yazılmış altyapılar üzerinde pratik de yapmalısınız. Böylece onları tanımaya başlayacak ve gittikçe daha verimli şekilde kullanabileceksiniz.
C majör dizisinde yedili akorlar ve onlara karşılık gelen modlar:
1. Cmaj7 ---> C Ionian (Majör)
2. Dm7 ---> D Dorian
3. Em7 ---> E Phrygian
4. Fmaj7 ---> F Lydian
5. G7 ---> G Mixolydian
6. Am7 ---> A Aeolian (Minör)
7. Bm7b5 ---> B Locrian
Cmaj7-G7-Am7-Fmaj7 gibi bir akor döngüsü hayal edin. Bu döngüde Cmaj7 akoruna C ionian, G7 akoruna G mixolydian, Am7 akoruna A aeolian, Fmaj7 akoruna da F lydian çalabiliriz örneğin. Nasıl olacak bu iş diye düşünenlere şöyle izah edeyim; Cmaj7 akorunun seslerine bakalım önce. Akor 1-3-5-7 şeklinde 4 sese sahip; C-E-G-B. Bu sesler aynı zamanda C ionian'ın 1, 3, 5 ve 7. sesleri. Yani Cmaj7 akoru C ionian modunun I. derece yedili akoru ve en kararlı etkiye sahip. İşte bu yüzden bu akora bu modu çalabiliyoruz. Aynı şekilde G7 akorunun seslerine bakalım: G-B-D-F. Bunlar da G mixolydian'ın 1, 3, 5 ve 7. sesleri. İncelerseniz Am7 ve Fmaj7 akorlarında da durumun böyle olduğunu görebilirsiniz. Görüldüğü üzere döngüdeki her akora ayrı bir mod çalabiliyoruz ve tüm bu modlar C majör dizinin modları. Yani sesler aynı ama daha önce de söylediğim gibi her birinin verdiği hissiyat ayrı olduğu için aralarında fark var. Önemli olan bu farkı hissettirebilmek. Arkadaşlar bunlar gerçekten vizyon genişleten konular. Mod konusunu hiç gezmediğiniz, görmediğiniz bir ülke olarak düşünebilirsiniz. Her mod ayrı bir şehri temsil ediyor ve her şehir ayrı güzel. Bu konuyla o şehirleri görmüş olacaksınız, parçalarınızda bambaşka tınılar olacak, dinleyicinize bambaşka şeyler hissettirebileceksiniz. Cidden çok güzel bir konu.
Akorlara kullanılabilecek modlar konusunu biraz genişletiyoruz. Yukarıdaki döngüdeki akorları "tek tek" inceleyelim, yani bir döngünün parçası olarak düşünmüyoruz onları şimdilik. Ne demiştik; 1, 3, 5 ve 7. sesler aynı olacaktı. Örneğin Cmaj7 akoruna C ionian çalabiliyorduk. Peki başka bir mod çalamaz mıyız bu akora? Tabii ki çalabiliriz. G majörün IV. derece moduna, yani C lydian'a bakalım (C majör dizinin 4. sesine diyez ekliyoruz.): C D E F# G A B C. Gördüğümüz gibi 1, 3, 5 ve 7. sesler yine C-E-G-B. Demek ki Cmaj7 akoru üzerindeyken C lydian modunu da kullanabiliyoruz, Cmaj7 akoru C lydian modunun da I. derece akoru. Bu mantıkla normalde G7'ye yalnız G mixolydian, Am7'ye A aeolian modunun dışında A dorian (A B C D E F# G A) ve A phrygian (A Bb C D E F G A), son akor Fmaj7'ye ise F lydian dışında F ionian (F G A Bb C D E F) çalabiliriz. Peki yukarıdaki akor döngüsünde, bahsettiğim bu ekstra modları kullanabilir miyiz sizce? Cevap hayır arkadaşlar. Yukarıdaki döngüdeki akorların seslerine baktığımızda görüyoruz ki C majör dizinin seslerini içeriyor. Biz misal ilk akora C lydian kullanırsak tonun dışına çıkmış oluruz; çünkü bu modda F# var. Dediğim gibi Cmaj7 akoruna C lydian da kullanılır; fakat bunu uygun koşullarda yaparsanız olur, tonun dışına çıkarsanız olmaz. Döngünün Cmaj7-Am7 olduğunu düşünelim. Burada ilk akora C ionian da çalarız C lydian da çalarız mesela. İkinci akora ise A aeolian ve A dorian çalabiliriz. Am7 akoruna normalde A phrygian da çalabiliyoruz; fakat bu akor döngüsünde de A phrygian'ı bu akora kullanamıyoruz örneğin. Aksi halde ton dışına çıkmış oluruz. İşin mantığı bu, iyi kavramaya çalışın. Demek ki bir akor döngüsü birden fazla dizi alabiliyormuş. Öyle bir döngüyle karşılaşırsınız ki üzerine bir sürü dizi çalabilirsiniz; yeter ki o döngüye hangi dizileri kullanabileceğinizi bilin.
Arkadaşlar ismi mod diye modların ses dizilerinden farklı, çok değişik şeyler olduğunu da düşünmeyin. Bunlara mod denmesinin sebebi tek bir diziden türemiş olmalarıdır. Yani majör bir dizinin yedi ayrı "modu" var.
Şunu da unutmayın ki müzikte sınır yok. Önemli olan müzisyenin ne yaptığını bilmesi. Kesinlik de yok. Hiçbir zaman “Şu, şöyle olmak zorundadır.” gibi bir cümle kuramayız. Kurabilseydik müzik teorisine müzik teorisi değil müzik kanunu diyor olurduk. Teori denmesinin bir sebebi var.
Teori işin en kolay kısmı. Önemli olan teoriyi kullanabilmek, konuya hakim olabilmek için enstrüman üzerinde konuyla ilgili yeterince tecrübe kazanmak. Bu da ciddi emek istiyor. Teoriyi anlattım, tecrübe konusunda ben de emek veriyorum, siz de verin. Konuyla ilgili bilgisi olan arkadaşların eklemek istediği bir şeyler olursa konuya cevap yazabilirler, ben de alıntı şeklinde eklerim buraya. Sormak istediğiniz bir şey olursa da sorabilirsiniz. Kolay gelsin.
