Konu: Makamlar

GAM - MAKAM BİLGİSİNE GİRİŞ

Önce kavramları oturtalım;

Mod:Kökleri Antik Yunan müziğine uzanan Avrupa müziğine özgü dizilere verilen ad.(Ör. Eolyen modu)

İyonyen Do Re Mi Fa Sol La Si Do
Doryen Re Mi Fa Sol La Si Do Re
Frigyen Mi Fa Sol La Si Do Re Mi
Lidyen Fa Sol La Si Do Re Mi Fa
Miksolidyen Sol La Si Do Re Mi Fa Sol
Eolyen La Si Do Re Mi Fa Sol La
Lokrien Si Do Re Mi Fa Sol La Si

Açıklamaya çalışalım.
İyonyen modu, Do’dan, bir oktav tizindeki Do’ya kadar 8 tane natürel (diyez ve bemol almamış) sesin ard arda sıralanmasıyla elde edilir.
O zaman İyonyen modunun formülünü bulalım.
Do ----Re----Mi----Fa----Sol----La----Si----Do (t.s.=tam ses
t.s. t.s y.s. t.s. t.s. t.s. y.s. y.s=yarım ses)



Yukarda yazdığımız Do İyonyen’dir. Yani karar sesi=ana tonu Do’dur.

Dolayısıyla bu modun 1.derece sesi Do’dur. Sırasıyla 2.derece Re, 3.derece Mi, 4.derece Fa…

Re İyonyen’i yazalım.

İlk ses Re olmalı. Formüle göre, birinci ses ile ikinci ses arasında tam ses var. Re’den tam ses çıkarsak Mi’yi bulmuş oluruz. Demek ki ikinci sesimiz Mi olmalı.

2.derece ile 3.derece arasında tam ses olmalı. O zaman 3.derece sesi, Mi’nin tam ses tizindeki fa# olmalı.

Devam edelim.

Formüle tekrar göz atıyoruz. 3.derece ile 4.derece arasında yarım ses olmalı. Dolayısıyla bu modun 4.derecesi, Fa# sesinin yarım ses tizindeki Sol sesi olmalı.

(…)

Bu şekilde formül takip edilirse, modların, diğer karar seslerindeki biçimleri elde edilebilir.

Dizi (=Gam=Skala)
Dizi, 8 ardışık sesin(bir kurala bağlı olarak) art arda yazılmasıdır. Dizi GAM olarak da adlandırılır. Başlangıç sesinin oktavı bitiş sesi olur.
Majör ve Minör diziler inceleyeceğimiz temel diziler olacaklar.
Majör diziler: İçerdiği seslerin 2 TAM 1 YARIM 3 TAM 1 YARIM aralıklı sıralandığı diziye MAJÖR DİZİ denir
Minör diziler: İçerdiği seslerin 1 TAM 1 YARIM 2 TAM 1 YARIM 2 TAM aralıklı sıralandığı diziye MİNÖR DİZİ denir. Minör diziler kuruluşları bakımından 3 grupta incelenir;
1) DOĞAL MİNÖR
2) ARMONİK MİNÖR
3) MELODİK MİNÖR
Doğal minör: Minör dizi kuralına uyan dizilere minor dizi denir. 1 TAM 1 YARIM 2 TAM 1 YARIM 2 TAM kuralına göre sıralanan bu sesler doğal minor tonaliteyi yaratır.
Armonik minör: Doğal minor dizinin 7. Derecesinin “diyez” arızası alması ile oluşur.
Melodik minör : Majör dizinin 3. derecesinin bemol arızası almasıyla elde edilir .
Makam
Sadece dizi içerisindeki seslerden ibaret değildir. Aynı zamanda bu dizideki durak sesi, ikincil durak sesi, seslerin aralıkları ve notalar arasındaki gezinme biçimleri de içerdiği öğelerdir. (Ör. Hicaz makamı)
Bizim aşağıdaki kavramlaştırmamızdan, makam kavramını, yanlış anlamalara sebebiyet verebilecek şekilde, gam ile aynı anlamda kullandığımız gibi bir sonuç çıkabilir.
Aslında yaptığımız ise, makamın içerdiği ses dizilimini, ‘batı müziğine en yakın şekilde’ vermekten başka bir şey değildir. Makamın seyri, duraklar vs. konumuz dışıdır.
Başlıyoruz…












BUSELiK MAKAMI = MiNÖR GAM = EOLYEN MODULa – Si – Do – Re – Mi – Fa – Sol – La
Bu makam, ‘uşşak’ makamına da yakındır.
Not: Daha önce de belirttiğimiz gibi, bunlar makamın içerisinde bulunan seslerdir. Buselik Makamı kavramının içerdiği öğelerde; makamın içinde bulunan seslerin yanı sıra, seyir özellikleri, duraklar, asma kararlar da vardır.
Peki, Buselik makamının sesleri yalnızca La karar ses üzerine mi kurulabilir?
Hayır. Diğer karar seslere ‘transpoze’ edilebilir.
Örneğin, Mi karar sesi üzerine kurarsak,
Mi – Fa# - Sol – La – Si – Do – Re – Mi
ya da Si karar sesi üzerine kurarsak,
Si – Do# - Re – Mi – Fa# - Sol – La - Si
BUSELİK MAKAMINDA KULLANILABİLECEK TEMEL AKORLAR
Bir makama ilişkin akorları bulmak için, önce makamın içerdiği sesleri yazıyoruz.
Örneğin La karar sesi üzerinden, buselik makamının seslerini alalım.
1 2 3 4 5 6 7 8
La – Si – Do – Re – Mi – Fa – Sol – La

Aynı akor kurulumunu gerçekleştirirken uyguladığımız yönteme benzer bir yöntem uyguluyoruz.
Makam sesleriyle uyuşacak ilk akorumuz, makam seslerinin 1.,3. ve 5. dereceleri.

Yani,
La – Do – Mi = Am
* * *
İkinci akorumuz, makamın ikinci derece sesinden (Si) başlayacak.
2., 4. Ve 6. sesleri alacak.
Yani,
Si – Re – Fa = Bmb5
* * *
Aynı yöntemle devam edilip diğer akorlar da elde edilirse buselik makamı sesleriyle uyuşan temel akorların aşağıdaki gibi olacağı görülecektir.
1. Am
2. Bmb5
3. C
4. Dm
5. Em
6. F
7. G
Ödev: Mi, Si ve Re kararlarında, buselik makamı sesleriyle uyumlu akorları ayrı ayrı ayrı bulup yazın.
Buselik makamında örnek şarkılar: Sarı Gelin, Meymano Usare, Ağladıkça, Diren ha diyarbekir


KÜRDi MAKAMI = FRiGYENMakamın içerdiği notalar:
Mi – Fa – Sol – La – Si – Do – Re – Mi (Karar ses=Mi)
Başka tonlara transpoze edelim.
Si – Do – Re – Mi – Fa# – Sol – La – Si Karar ses=Si
La – Sib – Do – Re – Mi – Fa – Sol – La Karar ses= La
Sol – Sol# - La# - Do – Re – Re# - Fa – Sol Karar ses= Sol
Anlaşıldığı üzere, makam seslerinin başladığı ve bittiği ses, karar sesimiz oluyor.
Ödev: Kürdi makamının aldığı sesleri, Si, Fa#, Do karar sesleri üzerinden yazın.
KÜRDİ MAKAMINDA KULLANILABİLECEK TEMEL AKORLAR
1 2 3 4 5 6 7 8
Mi – Fa – Sol – La – Si – Do – Re – Mi

1. mi-sol-si = Em
2. fa-la-do = F
3. sol-si-re= G
4. la-do-mi= Am
5. si-re-fa= Bmb5
6. do-mi-sol= C
7. re-fa-la= Dm
Aynı makamın karar sesi değiştirilirse akorlar ne olur?
Örneğin karar sesimiz si olsun.
Kürdi makamının seslerini si karar üzerinden yazarsak;
1 2 3 4 5 6 7 8
Si – Do – Re – Mi – Fa# – Sol – La – Si
Bu nota dizilimine uygun olabilecek temel akorlar ise;
1. si-re-fa#= Bm
2. do-mi-sol=C
3. re-fa#-la= D
4. mi-sol-si= Em
5. fa#-la-do= F#mb5
6. sol-si-re= G
7. la-do-mi= Am
İki farklı karar ses için elde ettiğimiz uyumlu akorlar aslında birbirilerinin transpoze edilmiş halidir. Kalıp olarak bir değişiklik yoktur.
Ödev: Kürdi makamında kullanılabilecek temel akorları si, fa# ve do karar seslerine göre yazın.
Kürdi makamında örnek şarkılar:
Şu Metris’in Önü, Cemo (Grup yorum),












HÜSEYNi MAKAMI = Doryen1 2 3 4 5 6 7 8
Re – Mi – Fa – Sol – La – Si – Do – Re
Yukarıdaki dizilim, ‘re’ karar sesine göredir. Bu dizilimi başka bir karar sese transpoze edersek,
‘Mi’ye transpoze edelim.
Mi – Fa# - Sol – La - Si - Do# - Re – Mi
La’ya transpoze edelim.
La – Si – Do – Re – Mi – Fa# - Sol – La
Ödev: Hüseyni Makamının seslerini, Si, Sol ve Do karar seslerine göre yazın.
HÜSEYNİ MAKAMINDA KULLANILABİLECEK TEMEL AKORLAR
1 2 3 4 5 6 7 8
Re – Mi – Fa – Sol – La – Si – Do – Re
1. re-fa-la= Dm
2. mi-sol-si= Em
3. fa-la-do= F
4. sol-si-re= G
5. la-do-mi= Am
6. si-re-fa= Bmb5
7. do-mi-sol= C
Ödev: Hüseyni makamında kullanılabilecek temel akorları mi, la ve si karar seslerine göre yazın.
Hüseyni makamında örnek şarkılar:
Dostum (Aşık Veysel), Allı Turnam


Çargah Makamı = iyonyen = Majör Gam1 2 3 4 5 6 7 8
Do - Re – Mi – Fa – Sol – La – Si – Do

Ödev: Çargah makamının içerdiği sesleri, Sol, Fa ve La karar seslerine göre yazın.

ÇARGAH MAKAMINDA KULLANILABİLECEK TEMEL AKORLAR1 2 3 4 5 6 7 8
Do - Re – Mi – Fa – Sol – La – Si – Do

1. do-mi-sol= C
2. re-fa-la= Dm
3. mi-sol-si= Em
4. fa-la-do= F
5. sol-si-re= G
6. la-do-mi= Am
7. si-re-fa= Bmb5
Ödev: Çargah makamında kullanılabilecek temel akorları sol, fa ve la karar seslerine göre yazın.
Çargah makamında örnek şarkılar: Kalenin dibinde taş ben olaydım, yine bir gülnühal, Hernepeş, Deniz ve Mehtap, Ağlama değmez Hayat, Bir gece ansızın gelebilirim, Eski Dostlar






Acemli Rast Makamı = Miksolidyen
1 2 3 4 5 6 7 8
Sol – La – Si – Do - Re – Mi – Fa – Sol

Ödev: Rast makamının içerdiği sesleri, Fa, Do ve Mi karar seslerine göre yazın.
‘ACEMLİ RAST’ MAKAMINDA KULLANILABİLECEK TEMEL AKORLAR
1 2 3 4 5 6 7 8
Sol – La – Si – Do - Re – Mi – Fa – Sol

1. sol-si-re= G
2. la-do-mi= Am
3. si-re-fa= Bmb5
4. do-mi-sol= C
5. re-fa-la= Dm
6. mi-sol-si= Em
7. fa-la-do= F
Ödev: Rast makamında kullanılabilecek temel akorları Fa, Do ve Mi karar seslerine göre yazın.
Acemli Rast makamındaki örnek şarkılar oldukça kısıtlıdır!








Hicaz Makamı = Frigyen (#3)1 2 3 4 5 6 7 8
Mi – Fa – Sol# – La – Si – Do - Re – Mi

Ödev: Hicaz makamının içerdiği sesleri, Sol, Fa ve La karar seslerine göre yazın.

HİCAZ MAKAMINDA KULLANILABİLECEK TEMEL AKORLAR1 2 3 4 5 6 7 8
Mi – Fa – Sol# – La – Si – Do - Re – Mi

1. mi-sol#-si= E
2. fa-la-do= F
3. sol#-si-re= G#mb5
4. la-do-mi= Am
5. si-re-fa= Bmb5
6. do-mi-sol#=C(+5)
7. re-fa-la= Dm
Ödev: Hicaz makamında kullanılabilecek temel akorları sol, fa ve la karar seslerine göre yazın.
Hicaz makamında örnek şarkılar:
Urfa’nın etrafı, Ben seni sevdiğumi dünyalara bildirdum, Başın Öne Eğilmesin, Asme Vejiya, Sigaramın dumanına sarsam (Ezginin Günlüğü), Ada Sahillerinde bekliyorum





NiHAVENT MAKAMI= EOLYEN(#7)1 2 3 4 5 6 7 8
La – Si – Do - Re – Mi - Fa – Sol# - La

Ödev: Nihavent makamının içerdiği sesleri, Mi, Si ve Sol karar seslerine göre yazın.
NİHAVENT MAKAMINDA KULLANILABİLECEK TEMEL AKORLAR
1 2 3 4 5 6 7 8
La – Si – Do - Re – Mi - Fa – Sol# - La

la-do-mi=Am
si-re-fa=Bmb5
do-mi-sol#=C(+5)
re-fa-la=Dm
mi-sol#-si=E
fa-la-do=F
sol#-si-re=G#mb5

Ödev: Nihavent makamında kullanılabilecek temel akorları Mi, Si ve Sol karar seslerine göre yazın.
Nihavent makamında örnek şarkılar:
Çav Bella, Ay Gız, Ayrılık (Azeri), Fadima (M.K.Kahraman)






Saba Makamı = Frigyen (b4)1 2 3 4 5 6 7 8
Mi - Fa – Sol# - La - Si – Do - Re – Mi

Ödev: Saba makamının içerdiği sesleri, La, Si ve Re karar seslerine göre yazın.
SABA MAKAMINDA KULLANILABİLECEK TEMEL AKORLAR
1 2 3 4 5 6 7 8
Mi - Fa – Sol# - La - Si – Do - Re – Mi

1. mi-sol#-si=E
2. fa-la-do= F
3. sol#-si-re=G#mb5
4. la-do-mi= Am
5. si-re-fa= Bmb5
6. do-mi-sol#=C(+5)
7. re-fa-la= Dm

Ödev: Saba makamında kullanılabilecek temel akorları La, Si ve Re karar seslerine göre yazın.
Saba makamında örnek şarkılar: Diyarbakır etrafında, Sallasana mendilini



tugayuyguntemur@gmail.com


Serdar TURKMEN Tarafindan hazirlanmistir sadece paylasim bana aittir..umarim faydali olabilmisimdir.